Ukraynada artan itkilərlə üzləşən Rusiya hökuməti, görünür, tükənmiş hərbi qüvvələrini gücləndirmək üçün məhkumları, çağırışçıları, ölkənin uzaq regionlarından olan etnik azlıqları, eləcə də orta asiyalı miqrantları hədəf alan məcburi səfərbərlik taktikasını daha da gücləndirir.
AzadlıqRadiosunun "Sibir Reallıqları" layihəsinin topladığı şahid ifadələrinə görə, Volqa bölgəsində - Tatarıstan və Başqırdıstanda, həmçinin Sibirdəki həbsxanalardakı kişi məhkumları hərbi xidmətə məcbur etmək məqsədilə onlar mütəmadi olaraq döyülür, psixoloji işgəncələrə və təhdidlərə məruz qalır.
"Rusiya Barmaqlıqlar Arxasında" fondunun rəhbəri Olqa Romanovanın sözlərinə görə, belə məhkumlar tez-tez cəbhədə intihar xarakterli əməliyyatlara göndərilən və bədnam reputasiyaya malik "Storm-Z" hücum dəstələrinə cəlb olunurlar.
Bir zamanlar həddindən artıq dolu olan cəzaçəkmə müəssisələri indi tədricən boşalır. İstintaq təcridxanalarından cəzaçəkmə müəssisələrinə köçürmələrin sayı isə kəskin şəkildə azalıb.
Həbsxana hüquq müdafiəçisi Romanovanın sözlərinə görə, "bir çox şübhəlilər heç vaxt məhkəməyə və ya həbsxanaya getmirlər".
"İndi polisə –üstəlik təşviq edilərək – hətta xırda cinayətlərdə ittiham olunan şəxslərə belə hərbi müqavilə təklif etmək səlahiyyəti verilib", - O.Romanova "Current Time"a bildirib.
2022-ci ilin fevralında Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı işğal müharibəsinə başlayandan bəri Rusiya on minlərlə əsgərini cəbhə xəttinə göndərib.
Dördüncü ildir davam edən şiddətli döyüşlərdə hər iki tərəf ağır itkilər verib.
Müharibə başlayandan bəri Moskva itkilərin sayını gizli saxlayır, ancaq bir neçə (araşdırma) qrupu ictimai mənbələrdən istifadə edərək bu sayı təxmin etməyə çalışıb.
Böyük Britaniyanın Müdafiə Nazirliyi iyun açıqlamasında Rusiya-Ukrayna müharibəsində ölən və ya yaralananların sayının 1 milyona çatdığını bildirib. Bu rəqəm ABŞ-də yerləşən Strateji və Beynəlxalq Tədqiqatlar Mərkəzinin (CSIS) təxminlərinə də yaxındır. CSIS bu rəqəmi təxminən 950 min nəfər olaraq qiymətləndirib.
Əgər bu təxminlər həqiqətə yaxındırsa, bu müharibə Rusiya üçün insan itkisi baxımından 10 il davam edən Əfqanıstan müharibəsindən təxminən 15 dəfə baha başa gəlib.
Bu qədər ağır itkilər Rusiya hökumətini cəbhə xəttində ölən əsgərlərin yerini doldurmaq üçün müxtəlif yollar axtarmağa məcbur edib. Buna isə on minlərlə Şimali Koreya əsgərinin qəbulundan tutmuş, ölkə daxilində həbsxanaların "ələkdən keçirilməsinə" qədər müxtəlif üsullar daxildir.
Romanova bildirib ki, bu taktikanın bir hissəsi olaraq polis əməkdaşlarına hər yeni cəlb etdikləri şəxs üçün mükafat (bonus) da verilir.
Romanovanın sözlərinə görə, 2023-cü ildə bu məbləğ 10 min rubl idi. İndi isə 100 min rubl (təxminən 1125 dollar) təşkil edir. "Müqayisə üçün deyim ki, əyalət polisinin orta aylıq maaşı təxminən 40 min rubldur. Ona görə də təzyiqin miqyasını təsəvvür edə bilərsiniz", - o qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, məhkumlar kütləvi şəkildə müharibəyə göndərildiyi üçün 2023-cü ildən bəri Rusiyada 90 həbsxana bağlanıb.
2024-cü ilin oktyabrında prezident Vladimir Putin məhkumların məhkəməyə çıxarılmasından əvvəl hərbi müqavilə imzalamasına icazə verən qanunu imzalayıb. Bununla da təcridxanalardan məcburi səfərbərlik rəsmi şəkildə qanuniləşdirilib.
"Onlar bütün həbsxananı döydülər"
Özünü Svetlana kimi təqdim edən bir qadın AzadlıqRadiosuna deyib ki, vəhşicəsinə döyülənlər arasında hazırda Volqa vilayətində həbsxanada olan sevgilisi də var: "Onlar 100-dən çox çevik qüvvə polisi gətiriblər və imza atana qədər hər bir fərq qoyulmadan bütün məhbuslar döyülüb. Mənim sevgilim qabırğaları və əzaları sındırılmış şəxslərin sürükləndiyini görüb. Bəziləri elə bu yaralarla cəbhəyə aparılıb".
"Rədd edənlər isə başqa bir müəssisəyə köçürülüb və onlar şikəst edilməklə hədələniblər", - Svetlana əlavə edib.
Rəsmilər iddialara münasibət bildirməyib.
Müqavimət göstərən məhbuslar qorxunc nəticələrlə üzləşir. Onların telefonları müsadirə olunur, ziyarətlərə icazə verilmir.
Sibirin Kemerovo bölgəsində narkotik cinayətinə görə cəza çəkən məhbusun anası Natalya oğlunun illərlə dözdüyünü və, nəhayət, təzyiq altında razılaşdığını bildirib. "O mənə dedi ki, "Qollarımı sındırana qədər bükdülər". Sonra isə o yoxa çıxdı. Onun azad olunmasına iki il qalmışdı. İndi isə o gedib".
2022 - 2023-cü illərdə Rusiya Federal Penitensiar Xidməti rekord sayda - 58 min nəfər yoxa çıxmış məhkum haqqında məlumat verib. Əvvəllər "Vaqner" qrupu tərəfindən cəlb edilən bu şəxslər indi Rusiya Müdafiə Nazirliyinin özünün gizli batalyonlarına cəlb edilir.
Romanova bildirib ki, bu siyahıya qadınlar da daxildir. Bunu sübut edən nümunələr var. Məsələn, Rusiya dövlət televiziyasının "Birinci Kanal"ından olan jurnalist Sibirdə qadınlar üçün nəzərdə tutulmuş həbsxananı propaqanda materialı çəkmək məqsədilə ziyarət edib, orada hərbi xidmətə cəlbetmə işi aparıb. Bildirilib ki, jurnalistlə danışdıqdan sonra onlarla qadın "Esmeralda" hərbi birliyinin tərkibində cəbhəyə göndərilmək üçün qeydiyyatdan keçib.
Baraklardan cəsəd torbalarına
2023-cü ildə Rusiyada həyata keçirilən hüquqi islahatlardan sonra çağırışçılar indi xidmətin ilk günündə hərbi müqavilələr bağlamağa məcbur edilə bilər. Putinin 2022-ci ildə çağırışçıların müharibəyə göndərilməyəcəyinə dair vədinə baxmayaraq, minlərlə əsgər döyüşlərə göndərilib və bir çoxu heç vaxt geri qayıtmayıb.
İyul 23-də 18–19 yaşlarında olan üç rus çağırışçısı - Daniyar Kereybayev, Yuri Vitsinets və Denis Mojaytsev YouTube-da video paylaşıblar. Onlar bu videoda bildirib ki, aldadılaraq müddətsiz hərbi müqavilə imzalayıblar.
Kyaxta şəhərindəki 69647 saylı hərbi hissənin 37-ci Əlahiddə Motoatıcı Briqadasına gəldikdən sonra onlar taqım komandirinin çağırışçıları cəbhəyə göndərilməklə hədələdiyini bildirib.
2024-cü ilin avqustunda Ukraynanın Kurska əks hücumu zamanı çoxu 18-20 yaş arasında olan çağırışçılar ağır itki verib. Jurnalistlər öldürülən, əsir götürülən və ya itkin düşənlər siyahısında 100-dən çox çağırışçı olduğunu müəyyən edib.
Qandonduran hadisələrdən biri isə Tatarıstandan olan 19 yaşlı Artyom Antonovun başına gətiriləndir. Rusiyanın Ussuriysk şəhərindəki bazada müqavilə imzalamaqdan imtina etdikdən sonra o, başından güllə ilə vurulub.
"Artyom döyüşmək istəmirdi", - onun dostu İqor deyib. "Onlar ordudan konsentrasiya düşərgəsi yaradıblar", - İqor qeyd edib.
Artyomun ölümü istisna deyil. Tatarıstan, Başqırdıstan, Dağıstan, Tuva, Kalmıkiya, Udmurtiya və Buryatiya kimi yoxsul etnik respublikalardan olan onlarca çağırışçının oxşar məcburiyyət nəticəsində öldüyü bildirilib.
Bəzi çağırışçılar isə müqavilə imzaladıqlarından belə xəbərsiz olduqlarını bildirir. Noyabrda Sibirin Novosibirsk şəhərində üsyan edən 10 əsgər kimi digərləri də cəbhəyə göndərilməyə qarşı çıxanda onlara dərhal "fərari" damğası vurulur.
Etnik azlıqlar hədəfdə
Artıq çoxsaylı məlumatlar təsdiqləyir ki, etnik azlıqlar məcburi səfərbərliyin ilk qurbanları arasındadır. Tula bölgəsindəki bir məhkumun yaxınları AzadlıqRadiosuna bildiriblər ki, 15 qeyri-rus məhkum əlavə ekstremizm ittihamları ilə hədələnərək müqavilə imzalamağa məcbur edilib.
Orta Asiya və Qafqazdan olan və Rusiya həbsxanalarında məhkumluq yaşayan miqrantlar da əfv, Rusiya vətəndaşlığı və pul vədləri ilə işə səfərbərliyə olunurlar. Ancaq çox vaxt heç nə almırlar.
"Etnik mənsubiyyət rol oynayır", - bir həbsxana əməkdaşı deyib. "Hakimiyyət bu qrupları xərclənə bilən (qurban veriləcək) qruplar hesab edir".
